سرویس فرهنگ و هنر مشرق - مشکلات اکران موجب اعتراض بسیاری از تهیه‌کنندگان و فیلمسازان شده‌است که هر کدام موضوعی را درباره این مشکلات مطرح میکنند اما نقطه مشترک این مشکلات به ناکارآمدی تصمیم‌سازیها در زمینه اکران بازمی‌گردد و نقش ارتباطات افراد و شرکتها برای اکران. با مهرداد فرید دبیر شورای عالی تهیه‌کنندگان که فیلم «دعوتنامه» را روی پرده اکران دارد گفت‌وگو کردیم که می‌خوانید:
-مدتی است با توجه به گفت‌وگوهای تهیه‌کننده‌ها و فیلمسازان شاهد گلایه‌ها و اعتراضات فراوانی نسبت به وضعیت اکران فیلمهایشان می‌شویم. این نارضایتی از جانب هرکسی به شکلی بروز میکند. با توجه به اینکه شما در شورای عالی تهیه‌کنندگان حضور دارید بفرمایید که چرا این نارضایتی‌ها پیش آمده است؟
عده‌ای قائل به حضور مافیا در سینما هستند اما بنده با به کار گیری واژه‌ی مافیا مخالفم، مافیا به زد و بندهای پنهانی اطلاق میشود که معمولا در ملا عام رخ نمیدهد، در حالی که همه چیز در بخش اکران واضح و روشن است. همین وضوح اشتباه بودن روند فعلی را فریاد میزند. بنابراین هر فردی که در این صنف فعالیت میکند بعد از مدت کمی متوجه مناسبات غلط آن خواهد شد.
میتوان گفت همان رویه‌ای که در سینمای قبل از انقلاب (اواخر دوره ی پهلوی) رخ داد، مجددا در حال رخ دادن است. در آن زمان سیاست های کلی تولید فیلم توسط سالن‌دارها تعیین می‌شد و آن ها بودند که سفارش میدادند که چه فیلمهایی تولید و پخش شود و حتی آنها تعیین می‌کردند که به کدام یک از فیلم های تولید شده توجه نشود. هم اکنون نیز همین اتفاق رخ داده است. چنین تجربه ای صرفا مختص به ایران نیست. تمامی کشورهای صاحب سینما مانند هالیوود، زمانی این تجربه را داشته اند.
در کشور آمریکا که مهم ترین و قوی ترین سینما را به لحاظ تعداد تولید و همچنین کیفیت تولید به خود اختصاص داده و بازار فیلم دنیا را تصاحب کرده است، در حدود 50 سال پیش قوانین ضد تراست وضع کردند مبنی بر اینکه شرکت هایی که هم فیلم تولید میکنند، هم سالن دار هستند و هم پخش کننده هستند، وادار به انتخاب یکی از سه شاخه برای فعالیت شوند و دو شاخه ی دیگر را به شرکت های نوپا واگذار کنند.
برخی شرکت های بزرگ فیلمسازی در آن زمان شاخه ی پخش و توزیع را انتخاب کردند و سالن داری و همچنین تولید را رها کردند و به این ترتیب شرکت های کوچک و ضعیف توانستند جان بگیرند و وضعیت مونو پل از دست چند شرکت خاص خارج شد. هم اکنون در سینمای ایران با چنین مشکلی مواجه هستیم. ما در سینمای ایران، شرکت ها و اشخاص حقیقی و حقوقی به تعداد محدود داریم، که هر سه شاخه را به خود اختصاص داده اند. گلیمی که در سینمای ایران پهن شده است به نسبت تعداد پرسنل و اعضای فعال، بسیار کوچک است و در واقع میتوان گفت که جا کم است، هنگامی که جا کم باشد افراد شروع به هل دادن یکدیگر میکنند تا بتوانند قطعه‌ای که در آن ایستادند را از آن خود کنند.
فیلمها به سلیقه سالنداران تولید میشوند و سلیقه آنها تولیدات طنزِ سخیف است
هم اکنون چند شرکت هستند که تمام فضای این گلیم را پر کرده اند و اجازه ی ظهور و بروز به اشخاص حقیقی و حقوقی کوچکتری که فقط در یکی از این عرصه ها فعال هستند را نمیدهند. برای مثال در شورای عالی تهیه کنندگان، افرادی حضور پیدا میکنند در حالی که هم توزیع کننده هستند هم سالن دار و مصوبات را به سمت و سویی می‌کشند که وجه سالن داری و یا وجه توزیع کنندگی خودشان را تقویت کنند نه وجه تولید کنندگی را، زیرا منافع آن ها در آنجا بهتر تامین میشود. در صنف توزیع کننده ها نیز کسانی حضور پیدا میکنند که هم زمان هم تهیه کننده هستند و هم سالن دار و در آنجا نیز قوانین و ضوابط را به سمتی میکشانند که به نفع سالن دارها باشد و در نهایت ما به سینمایی میرسیم که تحت حاکمیت سالن دارها است و حرف اول و آخر را سالن دارها میزنند. در نتیجه، فیلم سازان به مرور به سمتی می‌روند که ذائقه ی سالن دارها را تامین کنند به جای اینکه به دنبال تامین ذائقه ی مردم باشند. گاهی حتی ذائقه ی خودشان را نیز زیر پا میگذارند و سعی میکنند فیلم هایی تولید کنند که مورد رضایت سالن دار باشد. در سینمای ایران سالن دارها به دنبال فیلم های طنزِ بی مغز و سخیف هستند که دارای وجه تجاری باشند و در آن تعدادی بازیگر خاص بازی کنند.
دولت و مجلس قوانین ضدتراست را برقرار کنند
به عقیده ی من اگر بخواهیم از این معضل خارج شویم نیاز به همکاری مجلس و دولت داریم تا ضوابط و قوانینی را وضع کنند که اشخاص حقیقی و حقوقی در سینما را وادار شوند تا فقط در یکی از این سه شاخه فعالیت کنند. اگر کسی عرصه ی سالن داری را انتخاب کرد دیگر وارد عرصه ی تولید و توزیع نشود، و به همین ترتیب عرصه های دیگر. شرکتی داریم که در حدود بیست فیلمِ بفروش با درصدهای مختلف شریک است و چون سالن دار هم هست از حالا سالن ها را برای کل سال برای این بیست فیلم رزرو کرده است و امثال من که صرفا تهیه کننده هستیم و فقط میخواهیم کارگردانی کنیم از اکران جا میمانیم. آنها ما را سوار کشتی اکران نمیکنند زیرا خودشان به اندازه ی کافی تولید داشته اند. به این مسئله مافیا نمیگویند زیرا عملکرد آنها کاملا روشن و واضح است و پنهان کاری نمیکنند. در واقع آنها از ضعف قوانین بهره‌برداری میکنند. دو الی سه شرکت هستند که مشغول به این کار هستند، ما با توجه به تعداد سالن های موجود در طی سال حدود 60 فیلم میتوانیم اکران کنیم که این 60 فیلم از میان 100 فیلم انتخاب شده‌اند و تکلیف آنها از همان بدو تولید مشخص بوده است. آن فیلمهایی که در این سلسله قرار نگرفته اند، فیلمسازهای آنها، فیلمسازهای تک ساحتی هستند و دستی در توزیع و نمایش و سالن داری ندارند. بنابراین فیلمهاشان به فصل مرده ی سال منتقل میشوند.
-یعنی از ابتدای سال تکلیف اکران سینما تا آخر سال مشخص شده است.
بله همین طور است. تعدادی از این فیلم ها حتی وارد جشنواره هم نمیشوند، زیرا فکر میکنند بهتر است دردسر جشنواره را تجربه نکنند زیرا صرفا به دنبال پول درآوردن هستند و نمیخواهند انتقادها را گوش کنند شاید این انتقادها برای آنها مشکل ایجاد کند.
-در واقع این یک دور باطل ایجاد میکند، آقای فریدی که در ژانری به خصوص فیلم می‌سازد و می‌داند که در زمان اکران درآمد لازمه را ندارد، دوباره برمی‌گردد به ساخت فیلم لوده، برخی ژانر اکشن را انتخاب میکنند و می‌بینند درآمد ندارند و باز مجبور میشوند تا فیلم لوده بسازند، یعنی ساخت این نوع فیلم به همه القا میشود و چاره ای هم ندارند.
بازیگران نیز با این چند شرکت هماهنگ شده اند و با آنها کار میکنند و اگر کسی خارج از این دایره به سراغ آن ها برود حتی فیلم نامه‌اش را نمی‌خوانند زیرا فقط به فکر بازار خود هستند.
ساختار بروکراتیک شورای عالی تهیه‌کنندگان مانع از پویایی آن شده‌است
-این موضوعی نبوده است که یک ساله رخ دهد، چند سال است که این اتفاق میفتد، یکی از جاهایی که میتوانست برای این مسئله بایستاد و حرف بزند و دولت و مجلس را برای وضع و تصویب قانون مرتبط مجاب کند، همین شورای عالی تهیه کنندگان است. شورای عالی تا کنون در این زمینه چه کارهایی انجام داده است؟
اتفاقات در شورای عالی تهیه کنندگان به خاطر ساختاری که دارد بسیار آرام رخ میدهد، زیرا این شورا متشکل از چهار صنف تهیه‌کنندگی است که هر کدام به صورت مجزا در وزارت کار ثبت شده‌اند و یکی از آنها نیز در وزارت کشور ثبت شده است. اینها افرادی هستند که قبلا نتوانسته‌اند در کنار هم کار کنند، آنهایی که منافع و سلایق مشترک داشته اند در یک گروه قرار گرفتند و به همین صورت به چهار گروه تقسیم شده اند. کار شورای عالی تهیه کنندگان جمع کردن این چهار گروه در کنار یکدیگر است، تا جلسه تشکیل دهند و بحث کنند و گاهی به نتیجه میرسند گاهی هم نمیرسند. بروکراسی در آن جا به قدری سنگین است که روند مصوبات و تحولات و اتفاقات کند است و گاهی به موانع برخورد میکند. برای مثال اگر سه تشکل بخواهند کاری را مصوب کنند اگر صرفا یکی از آنها مخالفت کند کار جلو نمیرود. همه معتقدند که مصوباتی که از شورای عالی بیرون می آید باید همه روی آن اتفاق نظر داشته باشند. ساختار بروکراتیک شورا به گونه‌ای است که پویایی کافی در آن وجود ندارد.
-فکر نمی‌کنید این ارتباطی که برخی اعضا در شواری عالی تهیه‌کنندگان با سالنداران و توزیع‌کنندگان دارند نمی‌گذارد این شورای علیه جریانی که گفتید اقدامی انجام دهد؟
به عنوان مثال شخصی که از پیشکسوتان تهیه‌کنندگی است از سهامداران فیلمیران است. فیلمیران، شرکتی است که تعداد زیادی سالن تحت مالکیت خودش دارد و هم توزیع‌کننده است و هم سرمایه‌گذاری بر روی تولید میکند.
-فیلمیران برای اکران نوروزی 6 نماینده دارد در حالی که 12 فیلم برای اکران نوروزی پیشنهاد شده است.
سالن داران همیشه قدرتمند بودند. زیرا بازار اصلی ما همیشه دست سالن دار است به این علت که عرضه ی کارهای ما فقط در سالن بوده است اما اتفاقات تکنولوژیکی که در کشور رخ داده به مرور سالن ها را تضعیف خواهد کرد. پدیده ی جدید vod در کشورهای دیگر جدید نیست، اما در کشور ما خیلی جدید است، در کشورهای دیگر برای مثال در حوزه ی آمریکای شمالی شرکتی مانند نت فیلیکس که در کار عرضه ی سریال و فیلم است و حتی تولید هم میکند و در شبکه ی vod است شعار هر لحظه هرجا سر میدهند. یعنی تماشاگر ما در هرلحظه و هرکجا که بخواهد میتواند فیلم های ما را ببیند. سال گذشته سالن دارهای فرانسوی به نت فیلیکس در طی تجمعی اعتراض کردند زیرا جشنواره ی کن سال گذشته 2 یا 3 فیلم در بخش مسابقه داشت که از تولیدات نت فیلیکس بود. نت فیلیکس میخواست که بلافاصله بعد از جشنواره، آنها را وارد vod کند. برلی همین سالن دارهای فرانسوی به این مسئله اعتراض کردند. اگر vod در ایران جا بیفتد، انتشار dvd به حداقل میرسد، و مردم میتوانند با تلویزیون های بزرگ که در منزل دارند، هر فیلمی را که میخواهند ببینند. این پدیده در نهایت حاکمیت سالن را تضعیف میکند. اگر سالن دارها فیلم ما را اکران نکنند به سراغ vod میرویم، کافی است در vod هر فیلم را یک میلیون نفر ببینند. در این صورت آنقدر درامد خواهیم داشت که دیگر به سالن سینما نیاز نخواهیم داشت. vod یک اژدهایی است که دهان باز خواهد کرد و هرچقدر که داخل آن بریزید باز هم سیر نخواهدشد.
-با جا افتادن VODها روند اکران و سینماداری تغییر می کند و شاید راهی برای نجات سینما از شرایط فعلی باشد. اما ممکن است کار سالنهای سینما هم با مشکلاتی مواجه شود
منظور من این نیست که کار سالن داران تعطیل میشود، سالن داری، به مرور میتواند به یک آئین یا مراسم تبدیل شود، خود ما هم گاهی بیحوصله هستیم و تصمیم میگیریم یک فیلم را در سالن ببینیم حتی ممکن است همان فیلم در منزل در vod قابل دسترس باشد ترجیح میدهیم که یک تجربه ی جمعی داشته باشیم. مسئله اینجاست که فیلم پرفروش ما که میگویم 2میلیون نفر تماشاگر داشته است در مقایسه با 80 میلیون نفر بسیار ناچیز است، vod میتواند پاسخ گوی این 80 میلیون نفر باشد. اگر در vod فیلم من 20 میلیون بازدید داشته باشد و به ازای هر نفر 1000 تومان به من بدهد میشود معادل 20میلیارد تومان که به صرفه‌تر از اکران در سینما است، با این حساب اقتصاد سینما جا به جا خواهد شد وقتی برای یک فیلم 2میلیارد هزینه کنم و در ازای آن 4میلیارد درآمد داشته باشم فیلم بعدی را نیز به راحتی خواهم ساخت و دیگر به دنبال اکران در سینما نخواهم بود مگر اینکه سالن دار به سراغ من بیاید و درخواست اکران فیلم من را داشته باشد.
- آیا ممکن است پدیده ای به نام vod سینماگران ما را به سمت و سوی ساخت فیلم با مناسبات و مدیوم تلویزیون ببرد؟
-خیر، مفهوم تلویزیونی و یا سینمایی قدری با هم درآمیخته اند، و نمیتوان این دو را از هم تفکیک کرد، امکان این جدا سازی درگذشته وجود داشت به دلیل کیفیت پایین تصویر تلویزیون، در گذشته اگر قصد داشتیم برای تلویزیون برنامه بسازیم سعی میکردیم تا به صورت کلوز آپ و یا مدیوم شات تصویر برداری کنیم زیرا با آن وضوح پایین تلویزیون تصاویر لانگ شات به خوبی دیده نمی‌شد، اما حالا قاب تلویزیون‌های منازل عریض شده و دارای کیفیت صدا و تصویر بالایی هستند.
اگر از بازگشت مبلغی که هزینه کردیم اطمینان داشته باشیم فیلم های بهتر و بیش تری خواهیم ساخت، مانند نت فیلیکس، و همچنین با وجود چنین اطمینانی میتوانیم بهتر هزینه کنیم و با وسواس بیش تری فیلم را تولید کنیم، اما هم اکنون با وجود ترس از بازگشت هزینه به دنبال هزینه ی کم تری هستیم و می‌گوییم حتی اگر فیلم برداری یک روز هم کم تر باشد هزینه نیز کم تر میشود. در نتیجه بازگشت سرمایه ساده تر است.
